Bệnh Zona Thần Kinh (Giời Leo)

Bệnh zona thần kinh còn được gọi là bệnh giời leo - một dạng phát ban đau đớn do nhiễm virus. Bệnh gây ra những tổn thương da giống như một dải mụn nước. Chúng ở những vùng bên trái hoặc bên phải của thân.

Bệnh zona thần kinh (giời leo) là một bệnh nhiễm virus, được đặc trưng bởi tình trạng phát ban da đau đớn với những nốt mụn nước. Thông thường mụn nước sẽ xuất hiện ở một khu vực cục bộ tạo thành một vết rộng, bên trái hoặc bên phải của cơ thể hoặc của mặt.

Trước khi phát ban từ 2 - 4 ngày, bệnh zona thần kinh thường tạo ra cảm giác ngứa ran, ít khi gây đau đầu, sốt hoặc mệt mỏi. Hầu hết trường hợp có tổn thương da lành lại sau 3 - 5 tuần.

Một số trường hợp khác có thể bị đau dây thần kinh liên tục từ vài tháng đến vài năm. Tình trạng này được gọi là đau dây thần kinh sau zona (PHN).

Bệnh zona thần kinh ở những người bị nhiễm vi-rút varicella zoster (VZV). Đây là loại virus gây ra bệnh thủy đậu. Chính vì thế mà bất cứ ai bị thủy đậu cũng đều có nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh.

Đa số bệnh nhân bị nhiễm virus varicella zoster trong thời thơ ấu hoặc thanh thiếu niên, sau đó gây ra bệnh thủy đậu. Sau khi bệnh thủy đậu đã khỏi, virus xâm nhập vào hệ thống thần kinh nhưng ở trạng thái không hoạt động trong nhiều năm.

Khi có yếu tố kích hoạt, virus hoạt động lại, di chuyển dọc theo những đường thần kinh đến da. Từ đó gây ra bệnh zona thần kinh.

Không rõ nguyên nhân khiến bệnh zona phát triển ở một số người. Tuy nhiên những yếu tố dưới đây có thể thúc đẩy sự phát triển của bệnh.

• Suy giảm khả năng miễn dịch: Một người sẽ có nguy cơ cao hơn khi có bệnh lý làm suy giảm khả năng miễn dịch với nhiễm trùng.
• Người lớn tuổi: Bệnh zona thần kinh thường xảy ra ở người lớn tuổi (trên 50 hoặc 60 tuổi). Nguyên nhân là do sự suy giảm miễn dịch khi bạn già đi.
• Tiếp xúc với người nhiễm bệnh: Virus varicella-zoster có thể truyền từ người bị mắc bệnh zona thần kinh đến người không có miễn dịch với bệnh thủy đậu. Virus lây lan trong khi tiếp xúc trực tiếp với những vết loét hở. Sau nhiễm virus varicella-zoster, người bệnh sẽ bị thủy đậu và tăng nguy cơ mắc bệnh zona.
• Phương pháp điều trị ung thư: Những phương pháp điều trị ung thư như hóa trị và xạ trị có thể làm giảm sức đề kháng của cơ thể với bệnh tật. Từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona.
• Bệnh lý: Bệnh zona thường gặp ở những người có bệnh ung thư và HIV/AIDS do sự suy yếu của hệ thống miễn dịch.
• Thuốc: Nguy cơ mắc bệnh tăng cao ở những người sử dụng thuốc ngăn ngừa đào thải sau ghép thận hoặc những cơ quan cấy ghép khác. Nguy cơ cũng tăng cao ở những người sử dụng steroid lâu dài, điển hình như prednisone.
• Căng thẳng cảm xúc: Căng thẳng kéo dài và không được giải tỏa có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Nguy cơ khác:
  • Đã có một chấn thương thể chất nghiêm trọng trước đó.
  • Đủ điều kiện (trên 50 tuổi) nhưng không chủng ngừa bệnh zona.
  • Không được tiêm phòng thủy đậu khi trưởng thành hoặc còn nhỏ.

Sau khi virus varicella-zoster được kích hoạt, người bệnh sẽ có những dấu hiệu ban đầu như ngứa ran, cảm giác tê liệt và nóng bỏng. Sau đó những tổn thương da sẽ xuất hiện, thường kéo dài từ 3 - 5 tuần.

Dưới đây là những triệu chứng cụ thể của bệnh zona thần kinh:

+ Triệu chứng chung

Vài ngày trước khi phát ban xuất hiện: 

• Đau và rát ở một vùng trên da. Cơn đau kiểu ngứa rát như dao đâm, thường ở một bên cơ thể, đau dọc theo một vùng da nhất định
• Phát ban đỏ thường bắt đầu sau khi đau rát vài ngày. Tùy thuộc vào màu da, phát ban có thể có màu đỏ tía, màu nâu sẫm hoặc màu hồng đậm.
• Phát ban xuất hiện dưới dạng mảng hoặc dải, ở một bên cơ thể. Thường gặp ở những vị trí như quanh eo, một bên mặt, lưng, bụng, ngực và cổ. Đôi khi cánh tay và chân cũng bị ảnh hưởng.

Trong vòng 3 đến 4 ngày

• Phát ban phát triển thành mụn nước đỏ
• Trong mụn nước chứa đầy chất lỏng kèm theo cảm giác đau đớn
• Tăng độ nhạy cảm.

Trong vòng khoảng 10 ngày

• Mụn nước chứa chất lỏng bắt đầu khô hoặc vỡ ra và đóng vảy
• Ngứa
• Có cảm giác nóng rát.

Từ 2 - 3 tuần tiếp theo

• Những vảy bong ra.

Những triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Đau đầu
• Sốt
• Ớn lạnh
• Tăng độ nhạy cảm với ánh sáng
• Mệt mỏi
• Yếu cơ

+ Triệu chứng trên khuôn mặt

• Phát ban ở một bên mặt
• Nhiễm trùng khi phát ban gần hoặc ở trong tai. Từ đó dẫn đến:
  • Mất thính giác
  • Xuất hiện điểm yếu trong cơ mặt
• Rất đau khi zona trong miệng, ảnh hưởng đến vị giác và khó ăn
• Phát ban zona trên da đầu làm tăng độ nhạy cảm khi chải tóc. Có những mảng hói vĩnh viễn nếu không được điều trị.

+ Triệu chứng ở mắt

• Phát ban phồng rộp xuất hiện trên mí mắt và trán. Đôi khi phát ban ở chóp hoặc một bên mũi.
• Có cảm giác đau nhói hoặc nóng rát trong mắt
• Sưng tấy
• Đỏ và chảy nước mắt
• Mờ mắt
• Đau mắt do tổn thương dây thần kinh sau khi phát ban biến mất
• Sưng giác mạc dẫn đến sẹo vĩnh viễn và mất thị lực khi không được điều trị.

+ Triệu chứng trên lưng

• Phát ban với một dải mụn nước dọc theo một bên lưng hoặc xuất hiện ở lưng dưới.

+ Triệu chứng trên mông

• Ngứa ran
• Đau rát
• Phát ban đỏ hoặc mụn nước sau vài ngày
• Phát ban ở một bên mông.

Bệnh zona thần kinh được phát hiện dựa trên quá trình kiểm tra phát ban và mụn nước. Ngoài ra người bệnh sẽ được hỏi về tiền sử thủy đậu.

Trong nhiều trường hợp, bác sĩ tiến hành xét nghiệm dịch tiết từ vết phồng rộp hoặc mẫu da. Điều này giúp xác định sự có mặt của virus varicella zoster (VZV).

Nhìn chung bệnh zona thần kinh có tiên lượng tốt. Phát ban mụn nước có thể khỏi trong vòng 3 - 5 tuần, không ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng.

Tuy nhiên bệnh lý này có thể gây ra những biến chứng dưới đây:

• Viêm mắt và tai nếu phát ban mụn nước xuất hiện ở những cơ quan này
• Mất thị lực
• Sưng giác mạc dẫn đến sẹo vĩnh viễn
• Mất thính giác
• Xuất hiện điểm yếu trong cơ mặt
• Bội nhiễm vi khuẩn
• ️Đau dây thần kinh sau zona (Postherpetic). Đây là biến chứng phổ biến, cơn đau do bệnh giời leo vẫn tiếp tục kéo dài ngay cả khi phát ban mụn nước đã hết
• Những vấn đề về thần kinh
  • Liệt mặt
  • Viêm não
  • Mất thăng bằng
  • Những vấn đề về thính giác
• Nhiễm trùng da. Xảy ra khi vi khuẩn phát triển do không được điều trị đúng cách
• Viêm phổi
• Hội chứng Ramsay Hunt nếu bệnh zona làm ảnh hưởng đến những dây thần kinh trong đầu.

Không có cách chữa bệnh zona thần kinh. Tuy nhiên thuốc và những biện pháp chăm sóc tại nhà có thể kiểm soát những triệu chứng. Đợt bùng phát của bệnh thường kéo dài từ 3 - 5 tuần, sau đó phát ban sẽ lành lại.

1. Điều trị bằng thuốc

Những loại thuốc sẽ được chỉ định trong điều trị zona thần kinh gồm:

• Thuốc kháng virus

Thuốc kháng virus theo toa được sử dụng để tăng tốc độ chữa lành của những tổn thương, tiêu diệt / ức chế hoạt động của virus.

Ngoài ra nhóm thuốc này còn có tác dụng ngăn ngừa đau dây thần kinh sau zona, giúp những triệu chứng chấm dứt sớm hơn. Đồng thời giảm nguy cơ phát triển những biến chứng khác.

Những loại thuốc kháng virus thường được sử dụng gồm:

• • Acyclovir (Zovirax)
  • Valacyclovir (Valtrex)
  • Famciclovir

Thông thường liều dùng thuốc sẽ thay đổi theo từng độ tuổi.

• Thuốc giảm đau

Bệnh nhân thường được hướng dẫn sử dụng những loại thuốc giảm đau không kê toa để kiểm soát cơn đau và giảm cảm giác khó chịu. Cụ thể như:

• • Acetaminophen (Tylenol)
  • Ibuprofen (Motrin, Advil)

Đối với những cơn đau từ trung bình đến nặng, bác sĩ có thể chỉ định chất gây tê hoặc một loại thuốc giảm đau mạnh. Trong đó lidocaine thường được sử dụng để giúp giảm nhanh cơn đau.

• Thuốc kháng khuẩn

Thuốc kháng khuẩn hay kháng sinh chống bội nhiễm sẽ được sử dụng khi người bệnh bị nhiễm vi khuẩn hoặc bội nhiễm vi khuẩn do phát ban zona. Thuốc này có thể giúp khắc phục nhanh tình trạng bội nhiễm.

• Điều trị tại chỗ

Sử dụng thuốc mỡ kháng viêm, chống virus (chẳng hạn như mỡ zovirax) để điều trị tại chỗ cho những vùng có mụn nước. Thuốc này có thể giúp chống viêm, chống bội nhiễm, giảm đau và chống tạo sẹo từ những mụn nước.

• Những loại thuốc khác

Dựa vào mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định thêm những loại thuốc sau:

• • Sử dụng thuốc điều trị chuyên biệt kết hợp vitamin B1, B6, B12 liều cao đường uống hoặc tiêm nếu có kèm theo liệt mặt
  • Thuốc chống viêm mạnh, chẳng hạn như prednisone được chỉ định khi bệnh zona thần kinh ảnh hưởng đến vùng mặt, đặc biệt là mắt
  • Thuốc chống co giật, điển hình như gabapentin
  • Thuốc chống trầm cảm ba vòng như amitriptyline được dùng cho những trường hợp đau nhiều, kéo dài và bị mất ngủ
  • Tiêm corticosteroid và thuốc gây tê cục bộ
  • Miếng dán capsaicin (Qutenza)
  • Thuốc tăng cường miễn dịch

2. Điều trị tại nhà

Những biện pháp chăm sóc tại nhà có thể giúp giảm nhẹ những triệu chứng của bệnh, bao gồm:

• Chườm mát hoặc tắm nước mát: Tắm nước mát hoặc chườm một miếng băng gạt mát và ướt lên những vết phồng rộp. Biện pháp này có thể giúp giảm nhanh cảm giác đau và ngứa. Chườm mát nên được thực hiện vài lần trong ngày.
• Kiểm soát căng thẳng: Hãy cố gắng kiểm soát căn thẳng, nên duy trì trạng thái vui vẻ và thoải mái. Điều này có thể giúp ngăn đợt phát ban thêm nghiêm trọng.
• Mặc quần áo rộng rãi: Người bệnh cần mặc những bộ quần áo rộng rãi, giữ cho những vết phát ban luôn khô ráo và sạch sẽ. Điều này có thể giúp ngăn ngừa tổn thương lây lan và tăng tốc độ chữa lành.

Tiêm thuốc chủng ngừa bệnh zona (chẳng hạn như vắc xin Shingrix hoặc Zostavax) cho người lớn trên 50 tuổi có thể phòng ngừa bệnh zona thần kinh. Đây là phương pháp giúp phòng ngừa bệnh hiệu quả nhất.

Những biện pháp phòng ngừa khác:

• Tiêm phòng thủy đậu cho trẻ em và người lớn.
• Tránh tiếp xúc những nốt mụn nước ở người bị nhiễm virus varicella zoster.
• Nâng cao hệ miễn dịch bằng cách thiết lập chế độ ăn uống lành mạnh và giàu vitamin (như vitamin A, C). Đồng thời hoạt động thể chất và tập thể dục thể thao mỗi ngày.
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống luôn sạch sẽ. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng diệt khuẩn.
• Không tiếp xúc với những người đang bị thủy đậu.

Biện pháp ngăn ngừa lây lan bệnh cho người khác và lây lan mụn nước trên diện rộng:

• Tuyệt đối không gãi và không chà xát lên những vùng bị tổn thương.
• Tránh để nước bẩn và xà phòng tiếp xúc với những vùng da đang bị tổn thương.
• Giữ vùng da bệnh khô thoáng và sạch sẽ. Ngoài ra nên mặc quần áo rộng rãi và thoáng mát. Tránh mặc những bộ quần áo bó sát vào vùng da đang bị tổn thương.
• Sử dụng nước muối loãng hoặc thuốc rửa do bác sĩ chỉ định để vệ sinh vùng da bệnh.
• Thường xuyên rửa tay sạch sẽ và đúng cách. Đặc biệt là trước và sau khi chăm sóc những dải mụn nước.
• Chỉ dùng thuốc dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Tuyệt đối không tự ý bôi hay uống bất kỳ loại thuốc nào.
• Trong khi điều trị, người bệnh tuyệt đối không tiếp xúc với những nhóm đối tượng sau để ngăn ngừa lây nhiễm cho người khác:
  • Người bị suy giảm hệ miễn dịch
  • Phụ nữ mang thai
  • Trẻ em
  • Người lớn tuổi
  • Trẻ sơ sinh nhẹ cân hoặc sinh thiếu tháng
  • Những người chưa từng mắc bệnh thủy đậu
  • Chưa từng mắc bệnh zona
  • Chưa từng chích ngừa thủy đậu.

1. Phác đồ điều trị của tôi là gì?

2. Điều trị zona thần kinh kéo dài trong bao lâu?

3. Cần làm gì để ngăn phát ban mụn nước lan rộng?

4. Loại thuốc nào tốt nhất cho tình trạng của tôi?

5. Tôi có thể gặp những biến chứng nào?

6. Lợi ích và rủi ro từ phương pháp điều trị là gì?

7. Có những hạn chế nào trong quá trình điều trị không?

Bệnh zona thần kinh xảy ra khi một người bị nhiễm virus varicella zoster và có những yếu tố nguy cơ. Bệnh được chữa khỏi trong vài tuần nhưng có thể gây biến chứng. Chính vì thế, người bệnh cần chăm sóc da và tuân thủ phác đồ chữa trị theo chỉ định của bác sĩ.