Phù Mạch Là Bệnh Gì? Triệu Chứng Và Cách Điều Trị Hiệu Quả

Phù mạch là hiện tượng rất giống với nổi mề đay. Tuy nhiên khác với mề đay, hiện tượng này đặc trưng bởi triệu chứng sưng phù niêm mạc, da. Bất kỳ vị trí nào trên cơ thể đều có thể bị phù mạch, nhưng phổ biến nhất là mắt và môi. Kèm theo đó là các triệu chứng trên đường tiêu hóa và hô hấp. Đây là một bệnh không đe dọa đến tính mạng nhưng cũng cần can thiệp điều trị sớm để ngăn ngừa biến chứng. 

Phù mạch là bệnh gì? 

Phù mạch là hiện tượng xuất hiện triệu chứng giống như phát ban, nhưng xảy ra ở tận sâu bên trong da. Cũng là những nốt sưng, phù nề da, niêm mạc nhưng chúng nằm ở dưới lớp trung bình, người bệnh chỉ có thể cảm nhận được. Còn với nổi mề đay bình thường thì các triệu chứng sẽ xuất hiện ở lớp thượng bì, trung bình và dễ dàng quan sát bằng mắt thường. 

Theo nhận định của các chuyên gia, so với nổi mề đay thông thường có mức độ nhẹ hơn so với phù mạch.Vì các triệu chứng ẩn sâu bên dưới các mô da tiềm ẩn nhiều nguy cơ đáng lo ngại hơn. Một số trường hợp nặng còn gây ảnh hưởng xấu đến đường tiêu hóa và đường tiêu hóa. 

Nhưng xét về điểm chung, cả phù mạch và mề đay đều là 2 phản ứng dị ứng có cùng cơ chế phát sinh, do tiếp xúc với dị nguyên và kích hoạt sự phản ứng quá mức của hệ miễn dịch, dẫn đến phóng thích bradykinin gây dị ứng. Một số yếu tố liên quan đến phản ứng dị ứng này như dị ứng thức ăn, dị ứng thời tiết, dị ứng môi trường… và có mối liên hệ mật thiết với yếu tố cơ địa dị ứng bẩm sinh. 

Để hiểu rõ hơn về sự khác nhau giữa phù mạch và mề đay, tham khảo bảng so sánh dưới đây: 

Nguyên nhân gây ra chứng phù mạch

Như đã nói, cơ chế gây ra phù mạch đó là do phản ứng quá mức của hệ miễn dịch đối với các dị nguyên (tác nhân dị ứng). Sau đó, các chất gây dị ứng (thường là bradykinin) được phóng thích vào sâu dưới da và gây ra triệu chứng sưng viêm, phù nề. Vì chúng làm tăng tính thấm, gây giãn mạch và làm rỉ dịch qua thành mạch, dẫn đến phù nề tương tự như histamin gây mề đay. 

Trong đó, kinin là một trong những dạng peptide có mặt trong hầu hết các phản ứng viêm. Vì chúng có khả năng hoạt hóa nhũng tế bào nội mô, thúc đẩy quá trình sản sinh ra các chất như nitric oxide, acid arachidonic, gây giãn mạch và tăng mức độ thấm trong thành mạch. Hậu quả của sự tăng sinh kinin là các triệu chứng lâm sàng như sưng đỏ, nóng rát, đau… Và có thể nhận định, Bradykinin là một trong những chất đặc trưng nhất của hiện tượng phù mạch. 

Theo phân tích của các chuyên gia, có 4 nhóm nguyên nhân chính gây ra phù mạch. Và cũng dựa vào những đặc điểm này mà chia phù mạch làm 4 dạng gồm:

1. Phù mạch dị ứng cấp tính 

Phù mạch dị ứng cấp tính là dạng dị ứng thường xảy ra đồng thời với hiện tượng nổi mề đay, còn được gọi là nổi mề đay phù mạch. Sau khoảng 1 – 2 tiếng kể từ thời điểm người bệnh tiếp xúc với dị nguyên gây dị ứng. Các tác nhân dị ứng kích hoạt các tế bào mast, giải phóng chất histamin gây viêm, thậm chí có nguy cơ cao gây sốc phản vệ.

Phù mạch dị ứng có sự xuất hiện kèm theo của các triệu chứng nổi mề đay và điều trị được thông qua các loại thuốc kháng histamin hoặc thuốc bôi ngoài da glucocorticoid. 

Các dị nguyên thông thường là:

• Dị ứng thức ăn như hải sản, đậu phộng, nhộng tằm, thịt bò, sữa/ các chế phẩm từ sữa, bột ngọt…; 
• Dị ứng thuốc như thuốc kháng sinh (Penicillin), thuốc chống viêm không steroid (NSAID), các loại vacxin hoặc vitamin dùng qua đường tiêm truyền, thuốc cản quan chứa iod, thuốc ức chế thần kinh cơ…;
• Dị ứng với thời tiết, nhiệt độ, môi trường; 
• Dị ứng với hóa chất, điển hình như hạt latex; 
• Bị côn trùng đốt; 

2. Phù mạch do thuốc không qua cơ chế dị ứng 

Tình trạng phù mạch xảy ra sau khi người bệnh sử dụng thuốc nhưng không diễn ra theo cơ chế dị ứng. Có thể bùng phát liên tục trong một khoảng thời gian, kéo dài cho đến nhiều tháng sau đó chứ không phải dị ứng đột ngột, kể từ lần sử dụng thuốc đầu tiên. 

Đây là một dạng phù mạch không dị ứng khá phổ biến, không liên quan đến histamin, xảy ra khi người bệnh sử dụng các loại thuốc như: 

• Thuốc ức chế men chuyển: Loại thuốc này có tỷ lệ gây bệnh là 0.1 – 0.6%. 
• Các sản phẩm của kinin, chất chuyển hóa của nitric oxide, arachidonic; 

3. Phù mạch tự phát 

Là hiện tượng phù mạch không rõ nguyên nhân, thường là những trường hợp mạn tính, dai dẳng và tái đi tái lại nhiều lần, xảy ra đồng thời với các triệu chứng mề đay. Triệu chứng phù mạch tự phát gây ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe của người bệnh và cần được can thiệp kịp thời để điều trị, tránh các tác dụng phụ nguy hiểm có thể xảy ra. 

Theo các chuyên gia, hầu hết các trường hợp bị mề đay tự phát thường là không xác định rõ nguyên nhân. Nhưng có nhiều ý kiến cho rằng, phần lớn trường hợp có liên quan đến các chứng bệnh rối loạn tự miễn, điển hình là lupus ban đỏ hệ thống.

4. Phù mạch di truyền

Một số trường hợp bị phù mạch không do dị ứng và cũng không xác định rõ nguyên nhân, sau một thời gian chẩn đoán sẽ được nhận định là do di truyền. Tức là người bệnh bị di truyền từ thế hệ trước, ADN mang sẵn gen bệnh kể từ khi chào đời và bùng phát bệnh khi gặp điều kiện thuận lợi. 

Theo chuyên gia, nguyên nhân lớn nhất của hiện tượng này là sự thiếu hụt bất thường của các protein lành tính trong máu. Còn được gọi là hiện tượng thiếu hụt chất ức chế C1, cộng với sự hoạt động quá mức của chất bradykinin làm tăng tính thấm, giãn mạch và rỉ dịch qua thành mạch, gây phù mạch, mề đay. Ngoài ra, các bệnh như u lymopho B hoặc trong cơ thể có các chất chống lại sự hoạt động của chất ức chế C1 cũng có thể gây ra tình trạng này. 

Dấu hiệu nhận biết bệnh phù mạch mề đay

Các triệu chứng thường gặp ở người bị phù mạch rất đa dạng, khác nhau theo từng dạng nhất định. Nhưng về cơ bản, hầu hết các trường hợp phù mạch sẽ gây ra các triệu chứng sau: 

• Phù miệng, môi, quanh mắt; 
• Phù nề đường tiêu hóa, gây ra đau bụng, tiêu chảy, táo bón; 
• Sưng phù cơ quan sinh dục, cổ họng, lưỡi, bàn chân, bàn tay; 
• Trên bề mặt da nhìn bình thường, không nổi sẩn phù, da không đỏ, nhưng có thể ngứa nhẹ; 
• Cảm giác sâu dưới da có cảm giác đau nhức, nóng rát và căng; 
• Một số trường hợp phù lưỡi, họng có thể gây khó thở; 

Đây là những triệu chứng cấp tính, có thể xảy ra đơn lẻ hoặc đồng thời với mề đay. Đối với phù mạch di truyền, bệnh nhân thường sẽ khởi phát bệnh khi đến tuổi dậy thì, do liên quan đến các yếu tố khởi phát như chấn thương, có kinh nguyệt, mất sức do hoạt động thể lực nhiều, rối loạn cảm xúc, mang thai… Các triệu chứng này có thể kéo dài từ 3 – 4 ngày và không kèm theo triệu chứng mề đay.

Ngoài ra, phù mạch cũng có thể xuất hiện ở trong các cơ quan nội tạng như phổi, ruột… cực kỳ nguy hiểm. Bạn cần đến bệnh viện ngay để kiểm tra, thăm khám và can thiệp điều trị sớm để tránh các biến chứng nguy hiểm. 

Biện pháp y tế chẩn đoán bệnh phù mạch

Khi được thăm khám trực tiếp bởi bác sĩ, trước tiên, người bệnh cần thông báo và mô tả rõ ràng tình trạng bệnh của bản thân. Sau đó, bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra vùng da bị sưng phù như môi, mí mắt và đánh giá mức độ nhạy cảm của vùng này, từ đó đưa ra những nhận định chính xác nhất. 

Ngoài ra, một số trường hợp có thể được chỉ định thực hiện xét nghiệm máu, để kiểm tra chỉ số, nồng độ và chức năng của các protein đặc hiệu, nhất là với các trường hợp bị phù mạch di truyền. Ngoài ra, xét nghiệm ức chế Esterase C1, xét nghiệm dị nguyên… cũng có thể được chỉ định thực hiện trong các trường hợp khác nhau. 

Đồng thời, chẩn đoán phù mạch còn dựa vào các yếu tố khác như triệu chứng, tiền sử bệnh lý cá nhân, tiền sử gia đình,…

Các phương pháp điều trị bệnh phù mạch 

Tùy theo mức độ nặng hay nhẹ của bệnh phù mạch mà biện pháp điều trị sẽ khác nhau. Dưới đây là một số cách phổ biến nhất: 

1. Sơ cứu đường thở/ nhập viện 

Khi bùng phát các triệu chứng phù mạch nghiêm trọng, nhất là với triệu chứng sưng phù đường thở, gây suy hô hấp cần được sơ cứu đường thở ngay. Sau đó, đưa người bệnh đến bệnh viện ngay để được chẩn đoán, theo dõi và điều trị bằng các biện pháp phù hợp. Đây là bước cực kỳ quan trọng cần được thực hiện kịp thời và đúng để đảm bảo sức khỏe, không gây ảnh hưởng đến tính mạng. 

Một số cách sơ cứu đường thở cho bệnh nhân bị phù mạch như sau: cho bệnh nhân ngồi dậy để thở, đeo mặt nạ oxy hoặc đặt đội khí quản, thở máy và dùng thuốc giãn phế quản khi cần thiết. 

2. Cải thiện triệu chứng phù mạch tại nhà 

Với những trường hợp bị phù mạch mức độ nhẹ, người bệnh vẫn có sức khỏe ổn định và không biến chứng, hãy thử áp dụng ngay một vài biện pháp cải thiện triệu chứng ngay tại nhà sau: 

• Chườm đá lạnh: Đây là mẹo cải thiện chứng phù mạch hiệu quả và đơn giản nhất. Cách này được cho là đẩy lùi triệu chứng sưng phù nhanh chóng kịp thời hơn so với bôi kem dưỡng hoặc thuốc. Vì bôi ngoài sẽ không thể thấm sâu vào da, còn nhiệt lạnh lại có khả năng thẩm thấu mạnh, tác động tích cực lên vị trí phù nề dưới da.
• Chườm muối: Ngoài chườm đá, chườm muối sao nóng cũng là một trong những mẹo hay giúp cải thiện triệu chứng phù mạch mề đay hiệu quả, nhanh chóng và an toàn.  
• Tránh các dị nguyên: Khi đã xác định được dị nguyên gây bùng phát phù mạch là gì, hãy loại bỏ hoặc tránh xa chúng. Vì càng tiếp xúc/ dung nạp nhiều, diễn tiến phù mạch sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn. 
• Thảo dược tự nhiên: Người bệnh phù mạch nhẹ có thể chọn cách chữa bằng các loại dược liệu thuốc Nam như lá trầu không, kinh giới, lá lốt, … để cải thiện bệnh. 

3. Điều trị phù mạch bằng thuốc Tây 

Nguyên tắc điều trị phù mạch bằng thuốc Tây là giảm mức độ sưng tại vị trí bị phù nề, đồng thời giảm đau, ngứa ngáy cho người bệnh. Tuy nhiên, người bệnh cần biết việc dùng thuốc để trị bệnh chỉ nhằm mục đích kiểm soát triệu chứng và phòng ngừa biến chứng, không phải cách điều trị bệnh tận gốc. Do đó, cần tuân thủ các chỉ định dùng thuốc, tránh lạm dụng để ngăn các biến chứng, rủi ro nguy hiểm. 

Một số loại thuốc thường dùng trong điều trị phù mạch như:

• Thuốc kháng histamin H1, H2, thuốc bôi corticoid,… 
• Các loại thuốc ức chế miễn dịch như Methotrexate, Ciclosporin
• Tiêm Adrenalin dưới da, tiêm Epinephrine cho các trường hợp bị sốc phản vệ.
• Omalizumab (đây là một loại kháng thể đơn dòng có khả năng kháng IgE), phù hợp dùng cho những người bị phù mạch nghiêm trọng, khó điều trị. 
• …

Các loại thuốc vừa kể trên thường không đáp ứng với những người bị phù mạch di truyền. Tuy nhiên, người bệnh cũng không nên quá lo lắng vì các triệu chứng này có thể tự thuyên giảm trong thời gian ngắn và không gây nguy hiểm đến tính mạng. Tùy theo từng trường hợp mà bác sĩ có thể chỉ định dùng các loại thuốc khác nếu cần thiết như: 

• Thuốc ức chế bradykinin (Icatibant) hoặc thuốc Kalliekrein (Ecallantide);
• Thuốc đồng hóa steroid nhằm mục đích ức chế chất C1. Chẳng hạn như Axandrolone, Stanazolol, Danazol…;
• Thuốc Acid tranexamic thường được dùng cho trẻ em gần đến tuổi dậy thì. Thuốc được chỉ định dùng trước nhằm giảm thiểu nguy cơ bị phù mạch di truyền; 

Ngoài ra, người bệnh có thể được chỉ định thực hiện lọc huyết tương hoặc tiêm immunoglobulin vào tĩnh mạch để giúp giảm sưng phù, đau nhức, phục hồi tổn thương và duy trì đời sống sinh hoạt hàng ngày. 

Lưu ý: Sử dụng bất kỳ loại thuốc trị phù mạch nào cũng cần có sự chỉ định của bác sĩ. Người bệnh không tự ý chẩn đoán bệnh và dùng thuốc theo cảm tính để tránh gây hại cho sức khỏe, khiến bệnh ngày càng nặng và khó chữa hơn. 

4. Chăm sóc và điều trị dự phòng

Bên cạnh các biện pháp điều trị trên, bản thân người bệnh cũng cần chủ động thực hiện một số biện pháp chăm sóc hỗ trợ để nhanh khỏi bệnh và đồng thời phòng ngừa tái phát bệnh trở lại. Dưới đây là một số cách đơn giản như:

• Giữ vệ sinh cơ thể sạch sẽ, dù phù mạch xảy ra sâu dưới da nhưng nếu không được giữ vệ sinh, sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển của các yếu tố viêm nhiễm, kéo theo tăng nặng các triệu chứng nổi mề đay, bội nhiễm… 
• Ưu tiên những loại quần áo rộng rãi, thoáng mát và có mềm mại, thấm hút mồ hôi tốt. Tránh quần áo làm từ vải cứng, đồ len hoặc đồ da lộn để tránh gây kích ứng da, tăng nguy cơ dị ứng. 
• Loại bỏ/ tránh tiếp xúc với các tác nhân dị nguyên có khả năng khởi phát phản ứng dị ứng. Vì càng tiếp xúc, cơ thể càng bị phù mạch, nổi mề đay nghiêm trọng hơn. 
• Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học, từ bỏ những thói quen ăn uống kém khoa học, tránh thực phẩm nhiều dầu mỡ, gia vị cay nóng, quá ngọt, quá mặn, đồ chế biến sẵn, đóng hộp chứa chất bảo quản… Thay vào đó là những món lành mạnh như rau xanh, củ quả, trái cây, ngũ cốc… giúp làm mát cơ thể, xoa dịu kích ứng và hỗ trợ tốt cho hoạt động tiêu hóa. 
• Tuyệt đối không nên sử dụng các chất kích thích, rượu bia, chất có cồn, nước ngọt có gas để giảm bớt các yếu tố kích hoạt cơ chế gây phù mạch dị ứng. 
• Rèn luyện thể chất, tập thể dục thể thao mỗi ngày để tăng cường sức đề kháng, nâng cao hệ miễn dịch tự nhiên cho cơ thể, phòng chống mọi tác nhân gây bệnh. 

Bệnh phù mạch thông thường là căn bệnh không quá nguy hiểm và không ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng của người bệnh. Tuy nhiên, chủ quan không điều trị sẽ làm tăng nguy cơ tắc nghẽn đường thở, suy hô hấp, sốc phản vệ… sẽ rất nguy hiểm và khiến quá trình điều trị trở nên phức tạp hơn. Vì vậy, ngay khi phát hiện các triệu chứng bất thường của phù mạch, hãy nhanh chóng đến cơ sở y tế gần nhất để thăm khám, chẩn đoán và điều trị bằng biện pháp hiệu quả, an toàn. 

Có thể bạn quan tâm

• Mề đay sắc tố là gì? Triệu chứng và cách điều trị hiệu quả
• Dị ứng cơ địa: Nguyên nhân, Biểu hiện, Cách điều trị