Bài viết được tham vấn chuyên môn bởi Lương Y Đỗ Minh Tuấn | Lĩnh vực khám chữa: Mất ngủ Nơi công tác Phòng Chẩn Trị YHCT Đỗ Minh Đường – Hà Nội

Mất ngủ suy giảm trí nhớ không còn quá xa lạ với xã hội hiện đại ngày nay, từ người già đến người trẻ ai cũng có thể mắc phải. Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo nhiều vấn đề bất thường về sức khỏe thể chất hoặc tinh thần. Tùy từng trường hợp bệnh nặng hay nhẹ mà áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp. Chẳng hạn như vệ sinh giấc ngủ, dùng thuốc hoặc can thiệp y tế chuyên khoa…

Mối liên hệ giữa mất ngủ và chứng suy giảm trí nhớ

Mất ngủ là một dạng rối loạn giấc ngủ thường gặp nhất. Bệnh được biểu hiện thông qua các triệu chứng như ngủ kém, giờ ngủ ít đi, giảm chất lượng giấc ngủ, ngủ không sâu giấc, dễ bị thức giấc giữa đêm và khó ngủ lại. Tình trạng này có thể xuất hiện trong thời gian ngắn (mất ngủ cấp tính) hoặc mất ngủ kéo dài (mất ngủ mãn tính hoặc mất ngủ kinh niên) phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác.

Suy giảm trí nhớ là thuật ngữ dùng để chỉ triệu chứng liên quan đến trí não. Người bệnh có xu hướng quên lãng bất kỳ việc gì dù xảy ra trong quá khứ hay vừa xảy ra gần đây. Theo thời gian, khả năng nhận thức, duy trì việc ghi nhớ thông tin và phản ứng cảm xúc cũng bị mất đi do các chất dẫn truyền acetylcholine, tăng nguy cơ mắc bệnh mất trí nhớ.

Theo các chuyên gia khoa học, chứng mất ngủ và suy giảm trí nhớ có mối liên hệ mật thiết với nhau. Nhiều người do áp lực cuộc sống hoặc ảnh hưởng từ bệnh lý gây ra mất ngủ, ngủ kém, giảm số lượng và chất lượng giấc ngủ kéo theo tình trạng suy giảm trí nhớ. Một số khác thì bị giảm trí nhớ do các bệnh về tâm thần và phát sinh thêm mất ngủ.

Có rất nhiều căn bệnh gây sa sút trí nhớ phổ biến gây mất ngủ như Alzheimer, Parkinson, thiếu máu não… Đồng thời, kéo theo các triệu chứng như thường xuyên mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, khả năng tập trung, ngủ nhiều vào ban ngày, dễ bị mộng du, dễ cáu gắt, nóng giận và không thể kiềm chế được cảm xúc.

Tình trạng này xuất hiện phổ biến ở mọi đối tượng, từ người già, mắc các bệnh về thoái hóa thần kinh, suy giảm chức năng nhận thức, thậm chí ngày càng có xu hướng trẻ hóa, xuất hiện ở người trẻ tuổi.

Bị mất ngủ suy giảm trí nhớ là dấu hiệu của bệnh gì?

Sự xuất hiện đồng thời của mất ngủ và suy giảm trí nhớ là dấu hiệu cảnh báo một số bệnh lý như:

1. Chứng Alzheimer

Alzheimer là nguyên nhân hàng đầu gây ra suy giảm trí nhớ và mất ngủ, nhất là ở người lớn tuổi. Xét theo khía cạnh khoa học, mức độ protein amyloid-beta trong máu tăng cao khi thức và giảm đáng kể khi ngủ. Đây là lý do vì sao những người mắc bệnh Alzheimer thường buồn ngủ nhiều vào ban ngày, mất ngủ vào ban đêm, phải phụ thuộc vào thuốc ngủ.

Alzheimer là căn bệnh rối loạn thần kinh phổ biến, theo thống kê có đến khoảng 5.4 triệu người Mỹ mắc căn bệnh này và tăng dần tỷ lệ mắc qua từng năm. Ngoài suy giảm trí nhớ và mất ngủ, người bệnh Alzheimer còn có một số triệu chứng khác như: giảm khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin, rối loạn chức năng thị giác không gian, rối loạn ngôn ngữ hoặc rối loạn hành vi.

2. Hội chứng ngưng thở khi ngủ

Chứng ngưng thở khi ngủ có rất nhiều dạng như ngủ ngáy hoặc mất hơi tạm thời khi ngủ có thể gây ra suy giảm trí nhớ. Tuy nhiên, đây không phải nguyên nhân trực tiếp, nguyên nhân chính là do tình trạng này gây cản trở quá trình cung cấp oxy lên não, từ đó dẫn đến giảm trí nhớ, được gọi là OSA.

Có nhiều nguyên nhân gây chứng ngưng thở khi ngủ dẫn đến mất ngủ suy giảm trí nhớ như:

Nghiện thuốc lá, rượu bia;
Ngủ sai tư thế;
Ảnh hưởng từ các bệnh lý tại đường hô hấp;
Thừa cân béo phì;

Ngoài ra, chứng ngưng thở khi ngủ cũng bị ảnh hưởng từ các vấn đề tổn thương chức năng tim mạch hoặc hệ thống thần kinh trung ương (CSA). Ngoài mất ngủ và suy giảm trí nhớ, người bệnh cũng có thể gặp phải các triệu chứng khác tiểu nhiều về đêm, nghẹt thở, thở dốc, hổn hển, vã mồ hôi, tim đập nhanh…

3. Hội chứng chân không yên

Bệnh nhân bị suy giảm trí nhớ, trí tuệ có liên quan đến mất ngủ cũng có thể là dấu hiệu của hội chứng chân không yên (RLS – Restless Legs Syndrome). Đây thực chất là cảm giác khó chịu, đau nhức và thôi thúc sự di chuyển, cử động không thể cưỡng lại được. Nhiều người mô tả lại cảm giác này giống như những cơn ngứa ngáy hoặc như đang bị cù lét.

Để giảm cảm giác khó chịu, bạn bắt buộc phải di chuyển hoặc cựa quậy chân để giảm bớt sự khó chịu. Hội chứng này được ghi nhận là một trong những rối loạn gây ra chứng mất ngủ, ngủ nhiều vào ban ngày, giảm sự tập trung, suy giảm trí nhớ, ảnh hưởng chất lượng công việc và học tập, làm tăng nguy cơ trầm cảm, rối loạn lo âu và rối loạn đi lại.

Hội chứng chân không yên có thể xảy ra do di truyền, tác dụng phụ của thuốc, nghiện chất kích thích, chứng ngưng thở khi ngủ hoặc ảnh hưởng từ các bệnh mãn tính như Parkinson, tiểu đường, thiếu sắt, chứng thần kinh ngoại vi, bệnh thận…

4. Rối loạn nhịp sinh học

Chứng rối loạn nhịp sinh học (CRSD) là tình trạng đồng hồ sinh học bị rối loạn do sự sai lệch hoặc nhầm lẫn của cơ thể, cụ thể là của các tuyến hormone. Tình trạng này dẫn đến mất ngủ, buồn ngủ nhưng không ngủ được, khó ngủ vào ban đêm nhưng lại buồn ngủ, ngủ nhiều vào ban ngày… Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này như: thức khuya, ngủ trễ, stress, căng thẳng thần kinh, lão hóa, tuổi tác cao, lạm dụng các thiết bị điện tử…

Người bị rối loạn nhịp sinh học thường chỉ kéo dài trong thời gian ngắn và không gây ảnh hưởng quá nhiều đến sức khỏe. Tuy nhiên cũng có nhiều trường hợp mất ngủ kéo dài dai dẳng khiến người bệnh mệt mỏi, kiệt quệ cả về thể chất lẫn tinh thần, giảm khả năng tập trung và suy giảm trí nhớ, ảnh hưởng đến chất lượng công việc, học tập.

Ngoài các nguyên nhân bệnh lý, chứng mất ngủ và suy giảm trí nhớ cũng có thể là hậu quả của nhiều vấn đề sức khỏe khác như:

Stress, lo lắng, căng thẳng quá mức;
Trầm cảm, rối loạn lo âu
Các bệnh lý thực thể như: suy giảm chức năng gan, thận, rối loạn tuyến giáp, nhiễm trùng não cấp, u não, đột quỵ…

Phương pháp cải thiện chứng mất ngủ suy giảm trí nhớ hiệu quả

Có rất nhiều phương pháp điều trị có thể áp dụng cho người bệnh mất ngủ suy giảm trí nhớ. Tuy nhiên, tùy theo từng trường hợp cụ thể về kết quả chẩn đoán mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp phù hợp. Dưới đây là vài biện pháp phổ biến nhất:

1. Vệ sinh giấc ngủ

Cách cải thiện chứng mất ngủ suy giảm trí nhớ cơ bản nhất mà bạn cần làm trước tiên là vệ sinh giấc ngủ của mình và duy trì thực hiện nó hằng ngày trong suốt quá trình điều trị bệnh.

Chỉ sử dụng giường ngủ để ngủ và quan hệ tình dục. Ngoài ra, không ăn uống, vui chơi hay làm bất cứ việc gì khác ở trên giường ngủ.
Tạo thói quen ngủ trưa từ 15 – 20 phút hàng ngày cũng là một cách hay giúp bạn bớt mệt mỏi. Tuy nhiên không nên ngủ quá lâu hoặc ngủ vào những thời điểm không phù hợp.
Trước giờ đi ngủ hãy nhớ các nguyên tắc sau, không ăn quá no, không nhịn đói, không dùng chất kích thích, không vận động quá mạnh…
Nếu nằm trên giường nhưng không thể ngủ hãy đứng dậy đi vài vòng hoặc làm việc khác, uống 1 ly sữa ấm và chỉ quay trở lại giường khi đã buồn ngủ.
Không nên có thói quen nhìn đồng hồ liên tục, điều này chỉ càng khiến não bộ thêm áp lực và căng thẳng, dẫn đến khó ngủ hơn.
Đảm bảo thời gian ngủ không quá dài cũng không quá ngắn, phù hợp với nhu cầu ở từng độ tuổi là được.

2. Trị liệu tâm lý

Nếu chứng mất ngủ và suy giảm trí nhớ của bạn xuất phát từ những vấn đề tâm lý, hãy cân nhắc đến việc tìm đến các chuyên gia trị liệu tâm lý để được hỗ trợ. Chuyên gia tâm lý sẽ là người trực tiếp đồng hành, chia sẻ và xây dựng phác đồ trị liệu phù hợp với tình trạng bệnh của bạn.

Trị liệu tâm lý (Psychotherapy) là một hệ thống các kỹ thuật chuyên sâu giúp cải thiện khả năng nhận thức, tư duy tích cực, cảm xúc và điều chỉnh hành vi một cách đúng đắn. Đối với người bị mất ngủ suy kèm theo suy giảm trí nhớ, việc trị liệu tâm lý chủ yếu giúp người bệnh tập trung xử lý các vấn đề gây căng thẳng thần kinh một cách cởi mở, tạo nền tảng cảm xúc vững chắc để chống lại stress và những khó khăn khác.

3. Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT)

Đây là một công cụ hữu ích giúp đối phó với các dạng rối loạn sức khỏe tâm thần, rối loạn ăn uống hoặc rối loạn căng thẳng sau chấn thương. Và liệu pháp hành vi nhận thức là một trong những cách chữa mất ngủ suy giảm trí nhớ hiệu quả. Mỗi trường hợp bệnh cụ thể sẽ được chuyên gia trị liệu thăm khám, xác định và chẩn đoán hành vi nhận thức gây ra mất ngủ, giảm trí nhớ. Từ đó giúp người bệnh lấy lại nhận thức tích cực về hành vi, suy nghĩ và điều chỉnh các thói quen lành mạnh về giấc ngủ.

4. Tạo các thói quen ngủ tích cực

Chuyên gia cũng sẽ gợi ý cho bạn thực hiện một số các thói quen lành mạnh tác động tích cực đến giấc ngủ như:

# Đảm bảo không gian phòng ngủ thoải mái

Phòng ngủ thoải mái giấc ngủ mới chất lượng. Vì vậy, hãy biến phòng ngủ của bạn trở thành một nơi lý tưởng với chiếc nệm êm ái, màu sắc nhã nhặn, không có ánh sáng hoặc âm thanh quá mạnh, nhiệt độ mát mẻ, thoải mái, dùng tinh dầu trị mất ngủ… Tất cả những yếu tố này sẽ giúp phòng ngủ của bạn trở thành thiên đường.

# Thực hiện các bài tập chữa mất ngủ

Ngoài tập luyện thể dục thể thao rèn luyện thể chất thường xuyên, bạn cũng nên dành 5 – 10 phút trước khi ngủ để tập một vài động tác yoga đơn giản có tác dụng hỗ trợ giấc ngủ. Hoặc cũng có thể thực hiện khi nằm trên giường trằn trọc mãi không ngủ được. Đây là giải pháp hiệu quả đã được nghiên cứu khoa học, giúp cải thiện tuần hoàn máu, giảm stress và thư giãn cơ bắp, xương khớp.

Gợi ý môt số bài tập yoga chữa mất ngủ và suy giảm trí nhớ hiệu quả như:

Tư thế gập người về phía trước
Tư thế quỳ duỗi người
Tư thế xác chết
Tư thế thiền định
Tư thế vặn người
…

# Ngưng sử dụng các thiết bị điện tử

Sự phát triển của công nghệ điện tử đem lại rất nhiều lợi ích cho người người, tuy nhiên nó cũng là nguyên nhân gây ra hàng loạt những vấn đề sức khỏe ở con người, trong đó phổ biến nhất là rối loạn giấc ngủ, mất ngủ giảm trí nhớ…

Theo các nghiên cứu khoa học, nguồn ánh sáng xanh từ smartphone, máy tính, laptop… kết hợp với nguồn sóng phát ra liên tục từ sim điện thoại hoặc wifi khiến não bộ chúng ta luôn ở trong trạng thái căng thẳng, bị kích thích mạnh để làm việc, tiếp nhận và xử lý thông tin, kể cả những thời điểm đáng lẽ phải được nghỉ ngơi.

Vì vậy, để ngủ ngon rất đơn giản, bạn chỉ cần tập thói quen ngưng sử dụng các thiết bị điện tử trước giờ đi ngủ khoảng 1 – 2 tiếng. Đồng thời, để tất cả những thiết bị này xa giường ngủ nhất có thể.

# Điều chỉnh chế độ ăn uống

Để ngủ ngon hơn mỗi đêm không thể không chú ý đến chế độ ăn uống. Bạn cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

Không nên ăn quá no, không để bụng đói đi ngủ, không ăn nhiều chất béo, đồ ăn cay nóng hoặc thực phẩm khó tiêu cho bữa tối.
Nên ăn những món thanh đạm, ưu tiên bổ sung nhiều rau xanh, củ quả, trái cây, ngũ cốc, đậu, hạt…, nói chung là những loại thực phẩm tốt cho giấc ngủ và não bộ.
Uống trà trị mất ngủ từ các loại thảo mộc hoặc sữa ấm để hỗ trợ cải thiện giấc ngủ tốt hơn.
Tránh xa các loại chất caffein như cà phê, trà, thuốc lá, rượu bia, nước tăng lực… vào ban đêm.

# Viết nhật ký

Nhiều người không có thói quen hay chia sẻ những vấn đề của bản thân cho người khác thường dễ rơi vào trạng thái tinh thần mệt mỏi, u uất và suy nghĩ nhiều dẫn đến mất ngủ suy giảm trí nhớ. Để cải thiện tình trạng này, bạn có thể chọn cách viết nhật ký mỗi ngày.

Viết nhật ký cũng giống như việc bạn nói ra những tâm tư, nỗi lo lắng của mình. Không những vậy nó còn giúp bạn ghi lại những ký ức đáng nhớ, cả niềm vui lẫn nỗi buồn. Các chuyên gia đánh giá đây là một cách giảm stress khá hiệu quả mà người bị mất ngủ do căng thẳng thần kinh nên thực hiện.

# Tham gia các hoạt động xã hội

Tích cực tham gia các hoạt động xã hội, giao lưu bạn bè và mở rộng mối quan hệ cũng là một cách giúp xóa bỏ stress, căng thẳng thần kinh. Không những vậy, các hoạt động có ích còn hỗ trợ bạn điều chỉnh nhận thức và suy nghĩ về cuộc sống, tăng nguồn năng lượng tích cực, kéo theo cải thiện chất lượng giấc ngủ rõ rệt.

5. Điều trị mất ngủ suy giảm trí nhớ bằng thuốc

Trong những trường hợp mức độ bệnh nghiêm trọng và tiến triển ngày càng nặng, bác sĩ sẽ kê đơn cho bạn sử dụng một số loại thuốc tùy theo từng trường hợp bệnh. Hầu hết các loại thuốc đều được chỉ định sử dụng trong thời gian ngắn nhằm mục đích hỗ trợ điều trị là chính.

Một số loại thuốc thường dùng như:

Thuốc trị hội chứng chân không yên
Thuốc điều chỉnh rối loạn nhịp sinh học
Thuốc trị hội chứng ngưng thở khi ngủ
Thuốc chống trầm cảm, rối loạn lo âu
Nhóm thuốc trị các bệnh gây tiểu đêm như tiểu đường, thiếu sắt, suy thận, u xơ tiền liệt tuyến…
Nhóm thuốc gây đau nhức xương khớp hoặc ảnh hưởng từ các bệnh lý mãn tính như ung thư, di chứng zona…

Lưu ý, dùng thuốc theo cấp độ nhẹ đến nặng theo đúng chỉ định của bác sĩ về liều dùng, loại thuốc và thời gian sử dụng. Bác sĩ thường ưu tiên các loại thuốc chiết xuất thành phần thảo dược và có thời gian bán hủy ngắn để giảm tác dụng phụ. Người bệnh không được tự ý tăng liều hoặc lạm dụng trong thời gian dài để tránh gây hại cho sức khỏe.

6. Vật lý trị liệu chữa mất ngủ suy giảm trí nhớ

Kết hợp điều trị bằng một số biện pháp vật lý trị liệu sau đây để tăng hiệu quả:

Châm cứu: Châm cứu chữa mất ngủ thông qua những tác động trực tiếp vào các huyệt đạo giúp kích thích sản sinh hormone, thúc đẩy tuần hoàn máu lên não, cải thiện trí nhớ và chất lượng giấc ngủ.
Chườm nóng: Kích thích hệ thống mao mạch trên cơ thể giãn ra, tăng tuần hoàn máu đi khắp cơ thể, từ đó giúp an thần và ngủ ngon hơn.
Xoa bóp bấm huyệt: Tác động vào các huyệt đạo nhờ động tác xoa, day, ấn nhẹ nhàng. Giúp kích thích hệ thần kinh trung ương, cải thiện trí não, trí nhớ và giấc ngủ.
Sóng từ trường: Sử dụng nguồn sóng từ trường có tần số và cường độ phù hợp để tác động đến mô cơ, tổ chức trên cơ thể. Giúp xoa dịu các kích thích thần kinh, an thần, giúp ngủ ngon và cải thiện trí nhớ.
Sóng laser: Phương pháp này giúp kích thích chức năng hoạt động của hệ thần kinh, thúc đẩy tuần hoàn máu, tăng sức đề kháng và giảm đau, an thần, ổn định trí nhớ…
Ion tĩnh điện: Dòng ion tĩnh điện giúp điều hòa chức năng thần kinh thực vật, giảm sự hưng phấn của hệ thần kinh trung ương, kích thích tuần hoàn máu đi khắp cơ thể và chữa hiệu quả căn bệnh mất ngủ suy giảm trí nhớ.
Máy thở CPAP: CPAP là từ viết tắt của Continuous Positive Airway Pressure, là thiết bị máy thở không xâm lấn thường dùng cho những người mắc chứng ngưng thở khi ngủ.

Mất ngủ suy giảm trí nhớ không chỉ gây tiêu cực đến giấc ngủ mà sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của người bệnh cũng bị ảnh hưởng đáng kể. Nên nếu vô tình rơi vào tình trạng này, hãy chủ động thăm khám sớm và tiếp nhận những chỉ định điều trị của bác sĩ chuyên khoa. Chỉ có như vậy mới giúp bạn tìm lại giấc ngủ ngon và khỏe mạnh, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.